Δικαστής: ΔΗΜΗΤΡΑ ΣΤΡΟΥΖΑ-ΞΕΝΟΥ Πρωτοδίκης Δικηγόροι: Νικ. Φίλιος, Ι. Νταλής, Νικ. Αγραφιώτης, Κ.Κολοκυθάς, Α. Καλογεράς
Από το άρθρο 1511 του Α.Κ., όπως ισχύει μετά το ν. 1329/1983, που ορίζει ότι κάθε απόφαση των γονέων σχετικά μες την άσκηση της γονικής μέριμνας πρέπει να αποβλέπει στο συμφέρον του τέκνου, στο συμφέρον δε του τέκνου πρέπει να αποβλέπει και η απόφαση του Δικαστηρίου, όταν κατά τις διατάξεις του νόμου, το δικαστήριο αποφασίζει σχετικά με την ανάθεση της γονικής μέριμνας ή με τον τρόπο της άσκησης της, προκύπτει ότι το συμφέρον του τέκνου ορίζεται ως υποχρεωτικό κριτήριο και μέτρο ελέγχου όχι μόνο κάθε απόφασης των γονέων κατά την ανάθεση της άσκησης της γονικής μέριμνας σύμφωνα με τα άρθρα 1513 επ. Α.Κ. (Α.Π. 180/86 Ελ. Δικ. 27/1986, 496, Εφ. Αθ. 9574/1984 Ελ. Δικ. 26/1985, 251 επ.), για δε την εξειδίκευσή του δεν πρέπει να ακολουθούνται λύσεις επηρεασμένες από τις αρχές και τη δομή του προϊσχύσαντος δικαίου. Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται κριτήρια άσχετα προς το συμφέρον του τέκνου και κυρίως κριτήρια που είχαν διαμορφωθεί το παρελθόν από τις τότε ισχύουσες αρχές. Απορριπτέα είναι, επίσης η διατήρηση παλαιών αρχών και αντιλήψεων που σχετίζονται κυρίως με την παραδοσιακή κατανομή των ρόλων των συζύγων στην οικογένεια.
Έτσι, πρέπει ν`ανπορριφθεί η άποψη ότι κατά τους κανόνες της κοινής πείρας τα νήπια έχουν την ανάγκη των μητρικών φροντίδων, οι οποίες δεν δύναται να αντικατασταθούν από τις φροντίδες άλλων εκτός αν η μητέρα είναι άστοργη και αδιάφορη (Εφ. Αθ. 6974/1985 ΝοΒ 33/1985, 1435 επ.) ενώ ακόμη και η σύγχρονη ιατρική επιστήμη δέχεται ότι ο δεσμός του τέκνου με τη μητέρα του έχει προτεραιότητα μόνο κατά τους πρώτους μήνες μετά τη γέννηση του τέκκνου και ότι στη συνέχεια προτεραιότητα έχει ο δεσμός του τέκνου με το πρόσωπο που έχει την καθημερινή φροντίδα του, το οποίο (πρόσωπο) μπορεί να είναι και ο πατέρας του τέκνου (Εφ. Αθ. 6974/1985 ο.π.).
Βασικά κριτήρια που μπορούν και πρέπει (ή ανάλογα δεν πρέπει) να χρησιμοποιούνται για την εξειδίκευση του συμφέροντος του τέκνου είναι: Α) Η ενίσχυση της ανάπτυξης του παιδιού. Ειδικότερα κατά την επιλογή του γονέα που θα ασκεί τη γονική μέριμνα πρέπει να ερευνάται ποιος από τους γονείς ενδείκνυται περισσότερο για να αναλάβει εκείνους τους τομείς της γονικής μέριμνας που έχουν αποφασιστική σημασία, για την ανάπτυξη του συγκεκριμένου παιδιού, δηλ. την ανατροφή, την επίβλεψη, τη μόρφωση και την εκπαίδευσή του (Α.Π. 485/1984, Αρχ. Ν. 36/1985, 290, Εφ. Αθ. 1151/1986, Ελλ. Δικ. 27/1986, 153 επ.). Κατά την κρίση αυτή πρωτεύοντα ρόλο πρέπει να διαδραματίζουν οι προσωπικές ιδιότητες και ικανότητες των γονέων, ενώ η περιουσιακή κατάστασή τους πρέπει να τίθενται σε δεύτερη θέση. Β) Η σταθερότητα των συνθηκών ανάπτυξης του τέκνου. Οι εναλλαγές στις συνθήκες διαβίωσης και ανάπτυξης του τέκνου δεν αποβαίνουν πάντοτε προς το συμφέρον του. Γι` αυτό, κατά τη ρύθμιση της άσκησης της γονικής μέριμνας πρέπει να επιδιώκεται η εξασφάλιση της συνέχειας και σταθερότητας των συνθηκών ανάπτυξης του τέκνου. Γ) Οι δεσμοί του τέκνου με τους γονείς και τα αδέλφια του. Η ανεύρεση, αξιολόγηση και στάθμιση των δεσμών του συγκεκριμένου τέκνου με τον καθένα από τους γονείς του είναι εξαιρετικά δύσκολη. Οι δε δυσκολίες επιτείνονται από το ότι οι ψυχικοί και κοινωνικοί δεσμοί του συνδέονται και με απλές προτιμήσεις του τέκνου, με την εν γένει τοποθέτησή του απέναντι στον καθένα από τους γονείς του και με τις συμπάθειες ή αντιπάθειες του τέκνου, που συνήθως είναι απόρροια της μεγαλύτερης ή μικρότερης επίδρασης στο τέκνο του καθενός από τους γονείς. Δ) Οι δεσμοί του τέκνου με τρίτα πρόσωπα και πράγματα δηλαδή πρέπει να συνεκτιμώνται και δεσμοί του τέκνου με τρίτα πρόσωπα αλλά και με εν γένει σχέσεις και καταστάσεις, όπως οι δεσμοί του τέκνου με τη γιαγιά του, με συγκεκριμένο σχολείο και δασκάλους του, με φίλους του, με συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο (Λυμπερόπουλος, Ελλ. Δικ. 27/1986, 1382).
Αυτό σημαίνει, ότι κατά τη δικαστική ρύθμιση της άσκησης της γονικής μέριμνας πρέπει να συνεκτιμάται και ποιος από τους γονείς είναι σε θέση να εξασφαλίσει τη διατήρηση των αναγκαίων για την ομαλή ανάπτυξη του τέκνου θετικών δεσμών του με τρίτα πρόσωπα και καταστάσεις. Ε) Η διατήρηση και ενίσχυση των σχέσεων γονέων και τέκνων. ΣΤ) Οι συμφωνίες των γονέων γύρω από την άσκηση της γονικής μέριμνας. Ιδιαίτερη σημασία για τη ρύθμιση της άσκησης της γονικής μέριμνας αποδίδεται με το άρθρο 1513 παρ. 2 Α.Κ. και στις "τυχόν συμφωνίες που έκαναν οι γονείς του τέκνου σχετικά με την επιμέλεια και τη διοίκηση της περιουσίας του τέκνου". Οι συμφωνίες των γονέων ενόψει συναινετικού διαζυγίου (άρθρ. 1441 παρ. 3 Α.Κ.) είτε επικυρώθηκαν είτε δεν επικυρώηκαν από το Δικαστήριο, λαμβάνονται υπόψη κατά τη ρύθμιση της γονικής μέριμνας. Ζ) Η γνώμη του τέκνου. Η) Ειδικά θέματα: α) Ηλικία φύλλο και ειδικές ανάγκες του τέκνου. Η ηλικία του τέκνου όπως προαναφέρθηκε, παίζει αποφασιστικό ρόλο για τη ρύθμιση της άσκησης της γονικής μέριμνας, χωρίς, να αποτελεί και το μόνο κριτήριο κατά τους πρώτους μήνες της ζωής του τέκνου, κατά τους οποίους το τέκνο χρειάζεται περισσότερο τη μητέρα του, όπως γενικά γίνεται δεκτό. Κατά τα λοιπά η ηλικία του τέκνου θα είναι αποφασιστικός παράγοντας για την εκλογή του γονέα που θα ασκήσει τη γονική μέριμνα. Αδιάφορο είναι καταρχήν και το φύλλο του τέκνου (Αντίθ. γνώμη Λυμπερόπουλος Ελλ. Δικ. 27/1986, 1382), β) Η ασυμφωνία νομικής και βιολογικής συγγένειας, γ) η ύπαρξη τεχνητής συγγένειας από υιοθεσία και η αντιπαράθεσή της με τη βιολογική συγγένεια, δ) προσωπικές ιδιότητες των γονέων, ε) η υπαιτιότητα των γονέων ως προς το διαζύγιο και τη διακοπή της συμβίωσης, στ) οι χρονικές δυνατότητες του κάθε γονέα για αυτοπρόσωπη άσκηση της γονικής μέριμνας. Η εκ μέρους των γονέων άσκηση της από τρίτους. Γι`αυτό και κατά τη ρύθμιση της άσκησής της οι γονείς προηγούνται στην ανάθεσή της. Σε συνάρτηση δε μ`ατυη την προτίμηση των γονέων στην άσκηση της γονικής μέριμνας βρίσκεται και το πρόβλημα που απασχόλησε τη νομολογία και τη θεωρία, αν κατά τη ρύθμισή, της άσκησης της γονικής μέριμνας πρέπει να προτιμάται εκείνος ο γονέας που διαθέτει τον περισσότερο χρονο για να ασχοληθεί προσωπικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας (Εφ. Αθ. 1151/1986 Ελ.Δικ. 27, 1986-153 επ.). Σε σχέση με το παραπάνω πρόβλημα, καταφατική απάντηση πρέπει να δοθεί μόνο ως προς την αναγκαιότητα της διερεύνησης των χρονικών δυνατοτήτων του κάθε γονέα να ασχολείται προσωπικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας. Γιατί και απ` αυτές τις δυνατότητες θα εξαρτηθεί η επίτευξη του σκοπού της γονικής μέριμνας.
Όμως, αυτός καθαυτός ο χρόνος που μπορεί να διαθέσει ο κάθε γονέας για την άσκηση της γονικής μέριμνας εκτός, φυσικά, αν η έλλειψη χρόνου θα οδηγήσει σε ουσιαστική άσκηση της γονικής μέριμνας από τρίτο πρόσωπο. Γι αυτό η μικρότερη απασχόληση ενός γονέα με την άσκηση της γονικής μέριμνας μπορεί να συνδυάζεται κάλλιστα με σύγχρονη αναπλήρωσή του από τρίτο κατάλληλο πρόσωπο (οικονόμο- παιδαγωγό ή τη γιαγιά) που να τελεί βέβαια υπό την καθοδήγηση του γονέα (Α.Π.1531/1982, ΝοΒ 31, 1983, 1365 επ., Εφ. Αθ. 7486/1983 Ελ.Δικ. 25/1984, 918 επ.) ζ) αδυναμία άσκησης της γονικής μέριμνας, η) η άρνηση γονέα να αναλάβει την άσκηση της γονικής μέριμνας (βλ. και Χρ. Κούσουλα. Η γονική μέριμνα μετά την ανώμαλη εξέλιξη της έγγαμης σχέσης των γονέων εκδ. 1987). Με την κρινόμενη αγωγή η ενάγουσα ζητά να αφαιρεθεί από τον εναγόμενο, με τον οποίο είχε τελέσει γάμο που λύθηκε με συναινετικό διαζύγιο, η άσκηση της γονικής μέριμνας της ανήλικης κόρης τους Ελένης Καπαγιωργάκη, για το λόγο ότι ο τελευταίος δεν μπορεί ν`ανταποκριθεί στην άσκησή της και να ανατεθεί αποκλειστικά σ` αυτή και να καταδικαστεί ο εναγόμενος στη δικαστική της δαπάνη. Η αγωγή αυτή η οποία είναι νόμιμη και στηρίζεται στα άρθρα 1510, 1511, 1512, 1513, 1532 Α.Κ. και 176 Κ.Πολ.Δ. (άρθρ. 17 παρ. 1 και 22 Κ.Πολ.Δ., κατά τη διαδικασία των άρθρων 666 επ. και 681 Β του Κ.Πολ.Δ., όπως το τελευταίο προστέθηκε με το νόμιμο 733/1977 και συνεπώς πρέπει περαιτέρω κατ`ουσίαν.
Από τις ένορκες καταθέσεις των μαρτύρων των διαδίκων που εξετάστηκαν στο ακροατήριο του Δικαστηρίου αυτού και περιέχονται στα ταυτάριθμα με την παρούσα πρακτικά συνεδρίασής του, τα επικαλούμενα προσκομιζόμενα έγγραφα των διαδίκων, τις ομολογίες των διαδίκων και όλη γενικά τη διαδικασία αποδείχτηκαν κατά τη κρίση του Δικαστηρίου τα παρακάτω πραγματικά περιστατικά: Οι διάδικοι ετέλεσαν νόμιμο γάμο στη Λευκάδα στις 20-8-1983, από το γάμο τους δε αυτό απόκτησαν ένα τέκνο την Ε., ηλικίας σήμερα περίπου τριών (3) ετών. Ο γάμος αυτός των διαδίκων λύθηκε με συναινετικό διαζύγιο με την υπ`αριθμ. απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Ρόδου, αφού προηγουμένως για το παραδεκτό της αίτησης για λύση του γάμου τους υπέβαλαν έγγραφη συμφωνία ρύθμιζαν την επιμέλεια του τέκνου τους Ε. και την επικοινωνία τους με αυτό (άρθρ. 1441 παρ. 3 Α.Κ.) Συγκεκριμένα ο όρος 3 του ως άνω συμφωνητικού αναφέρει ότι " Η επιμέλεια του παιδιού μας θα ασκείται από τον πατέρα της Π.Κ., το οποίο και θα παραμένει στην κατοικία του στη Ρόδο ή οποιαδήποτε άλλη κατοικία αποκτήσει στο έλλον λόγω του επαγγέλματός του". Ετσι ο εναγόμενος έκτοτε (Σεπτέμβριο 1985) ανέλαβε τν επιμέλεια του ανήλικου τέκνου του, αφού η ενάγουσα-μητέρα του δεν επιθυμούσε να έχει αυτή (επιμέλεια), επειδή ως η ίδια ισχυρίζεται (βρισκόταν σε αγχώδη κατάθλιψη σε συνδυασμό με κοινωνικά προβλήματα σε προσωπικό επίπεδο".
