ΝΟΜΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
Γ΄ ΤΜΗΜΑ
Συνεδρίαση 20ης Ιανουαρίου 2004
Περίληψη ερωτήματος
Εάν για αλλοδαπή, η οποία μετά την τέλεση του γάμου της με Έλληνα, εφοδιάσθηκε από τη χώρα υπηκοότητάς της, με διαβατήριο στο οποίο αναφέρεται με το επώνυμο του Έλληνα συζύγου της, θα πρέπει να γίνει, αντίστοιχη, μεταβολή των στοιχείων εγγραφής της στο δημοτολόγιο και στην άδεια παραμονής της.
Επί του πρόσθεν ερωτήματος, το τμήμα εγνωμοδότησε, κατά πλειοψηφία, ως ακολούθως:
Ι. αι. Σύμφωνα με την παράγραφο 3 του άρθρου 6 του Ν. 1599/1986 (Α, 75) «η ταυτότητα των αλλοδαπών αποδεικνύεται:
α. Από το διαβατήριό τους ή άλλο έγγραφο, βάσει του οποίου επιτρέπεται η είσοδός τους στη χώρα
β. Από την είσοδο παραμονής τους στην Ελλάδα».
γ. Περαιτέρω, κατά την παράγραφο 1 του άρθρου 7 του ίδιου νόμου: «Η ταυτότητα και τα αντίστοιχα έγγραφα του άρθρου 6 αποτελούν πλήρη απόδειξη ως προς τα στοιχεία που αναφέρουν.
Κάθε γενική ή ειδική διάταξη που απαιτεί υποβολή δικαιολογητικών για στοιχεία που προκύπτουν από το δελτίο ταυτότητας ή τα αντίστοιχα έγγραφα του άρθρου 6 καταργείται».
βι. Από το άρθρο 14 του ΑΚ που ρυθμίζει από πλευράς ιδιωτικού διεθνούς δικαίου, τις προσωπικές σχέσεις των συζύγων, προβλέπονται τα ακόλουθα:
«Οι προσωπικές σχέσεις των συζύγων ρυθμίζονται κατά σειρά: 1. από το δίκαιο της τελευταίας κατά τη διάρκεια του γάμου κοινής ιθαγένειάς τους, εφόσον ο ένας τη διατηρεί, 2. από το δίκαιο της τελευταίας κατά τη διάρκεια του γάμου κοινής συνήθους διαμονής τους, 3. από το δίκαιο με το οποίο οι σύζυγοι συνδέονται στενότερα».
γι. Μεταξύ των προσωπικών σχέσεων των συζύγων, κατά την ανωτέρω πρόβλεψη, περιλαμβάνεται και το επώνυμο που φέρουν μετά τον γάμο (Ι. Βούλγαρη: Ιδιωτικό διεθνές δίκαιο, Ειδικό μέρος, τεύχος ΙΙ, έκδοση 1992, σελ. 29).
γ. Εξάλλου, κατ’ άρθρο 1388 ΑΚ
«Με το γάμο δεν μεταβάλλεται το επώνυμο των συζύγων, ως προς τις έννομες σχέσεις τους.
Στις κοινωνικές σχέσεις ο κάθε σύζυγος μπορεί, εφόσον σ’ αυτό συμφωνεί και ο άλλος, να χρησιμοποιεί το επώνυμο του τελευταίου ή να το προσθέτει στο δικό του».
ΙΙ. α. Η προπαρατεθείσα διάταξη του άρθρου 14 Α.Κ. όπως διαμορφώθηκε μετά το Ν. 1329/1983, στο πλαίσιο υλοποίησης της ισότητας των δύο φύλων, περιέχει τρεις διαδοχικούς συνδέσμους, που βρίσκονται, ως προς τους προηγούμενους, σε σχέση επικουρικού προς κύριο. Οι δύο πρώτοι, κατά σειρά, είναι ορισμένοι (κοινή ιθαγένεια, κοινή συνήθης διαμονή), ενώ ο τρίτος αόριστος (δίκαιο προς το οποίο οι σύζυγοι συνδέονται στενότερα).
βι. Στην προκείμενη περίπτωση, είναι προφανές, ότι δεν συντρέχει ο κύριος σύνδεσμος του άρθρου 14ΑΚ, εφόσον οι σύζυγοι, δεν συνδέονται με κοινή ιθαγένεια.
ιι. Περαιτέρω, σύμφωνα με τον πρώτο επικουρικό σύνδεσμο κατά την περίπτωση 2 του άρθρου 14ΑΚ, προσδιοριστικό στοιχείο των προσωπικών σχέσεων των συζύγων (μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται και το επώνυμο της συζύγου) είναι η τελευταία κατά τη διάρκεια του γάμου κοινή συνήθης διαμονή τους.
ιιι. Τόσο στον κανόνα σύνδεσης του άρθρου 14, όσο και σε άλλους κανόνες σύνδεσης, καθώς και στο άρθρο 30 Α.Κ., αναφέρεται ο σύνδεσμος της «συνήθους διαμονής» και όχι πλέον της «κατοικίας». Ο λόγος είναι, ότι η «συνήθης διαμονή» είναι έννοια πραγματική, που μπορεί να προσδιορισθεί εύκολα, ενώ η «κατοικία» είναι έννοια νομική και προκειμένου για τη ρύθμιση ιδιωτικών διεθνών σχέσεων θέτει πρόβλημα σύμφωνα με ποιο δίκαιο θα προσδιορισθεί το περιεχόμενό της. Για τους λόγους αυτούς και προς απλοποίηση ο νομοθέτης του ν. 1329/83 προτίμησε τον όρο «συνήθης διαμονή» και όχι κατοικία.
γι. Η προεκτεθείσα διάταξη του άρθρου 1388 ΑΚ, σύμφωνα με την οποία με το γάμο δεν μεταβάλλεται το επώνυμο των συζύγων ως προς τις έννομες σχέσεις τους υπηρετεί την ισοτιμία των δύο φύλων. Για το επώνυμο των συζύγων δεν υπάρχει πλέον καμία διαφοροποίηση από το νόμο λόγω φύλου. Συγχρόνως εξασφαλίζεται η σταθερότητα και βεβαιότητα ενός βασικού στοιχείου ταυτότητας του προσώπου, ήτοι του επωνύμου του. Τούτο είναι σημαντικό, για τις συναλλαγές, αλλά προπάντος και για τον ίδιο τον φορέα του επωνύμου, εφόσον το επώνυμο, όπως και το κύριο όνομα, είναι αναπόσπαστο στοιχείο της προσωπικότητας του ανθρώπου. Η μεταβολή του ονόματος δημιουργεί πρόβλημα ταυτότητας και μάλιστα, όταν η μεταβολή γίνεται για να πάρει το πρόσωπο, το ήδη γνωστό και εξατομικευμένο με άλλο επώνυμο, το επώνυμο κάποιου άλλου, με αποτέλεσμα ενισχύεται το στοιχείο της εξάρτησης από τον τελευταίο.
ιι. Εξάλλου, βασικό χαρακτηριστικό της ρύθμισης της ΑΚ 1388 αλλά και σημείο υπεροχή της έναντι ξένων νομοθεσιών, είναι ότι αποτελεί αναγκαστικό δίκαιο. Ο νόμος δεν αφήνει την ευχέρεια στους συζύγους να συμφωνήσουν κάποιο άλλο (ίσως κοινό) οικογενειακό επώνυμο. Είτε συμφωνεί, είτε όχι, ο κάθε σύζυγος διατηρεί το επώνυμό του. Ο νομοθέτης έκρινε ότι το επώνυμο δεν μπορεί να θεωρηθεί καθαρά ιδιωτική υπόθεση των συζύγων. Είναι καίριο χαρακτηριστικό του ατόμου συνυφασμένο με την ταυτότητά του, αφορά δε άμεσα τη δημόσια τάξη και την ασφάλεια δικαίου και δεν θα έπρεπε να γίνει αντικείμενο συναλλαγών ούτε να προκληθεί με την μεταβολή του (ύστερα μάλιστα από μακροχρόνια χρήση του) ανασφάλεια δικαίου (βλ. εκτενέστερη ανάπτυξη Απ. Γεωργιάδη – Μιχ. Σταθόπουλου: Αστικός Κώδικας , κατ’ άρθρο ερμηνεία, VII Οικογενειακό Δίκαιο, έκδοση 1991 σελ. 195 επ.).
ΙΙΙ. Η πρόβλεψη της ίδιας διάταξης (1388 ΑΚ), περί δυνατότητας του συζύγου στις κοινωνικές του σχέσεις, συμφωνούντος και του ετέρου, να χρησιμοποιεί το επώνυμο του τελευταίου ή να το προσθέτει στο δικό του, δεν σχετίζεται με το τεθέν ερώτημα, εφόσον δίδεται, ως πραγματικό, ότι μετά την εγγραφή στα δημοτολόγια και την παροχή της άδειας διαμονής, χορηγήθηκε στην αλλοδαπή σύζυγο διαβατήριο στο οποίο αναγράφεται μόνον με το επώνυμο του Έλληνα συζύγου της.
IV. Εξάλλου, οι διατάξεις των άρθρων 6 παρ. 3 και 7 παρ. 1 του Ν. 1599/1986, που προπαρατέθηκαν, δεν μπορεί να θεωρηθεί, ότι κατισχύουν των άρθρων 14 και 1388 ΑΚ, δοθέντος, ότι η αποδεικτική ισχύς του διαβατηρίου για την ταυτότητα του αλλοδαπού συνυφαίνεται με τα στοιχεία εκείνου βάσει του οποίου επετράπη η είσοδός του στην Ελλάδα και εκδόθηκε η οικεία άδεια διαμονής. Τυχόν μεταγενέστερη μεταβολή του επωνύμου του αλλοδαπού, από δημόσια αρχή της υπηκοότητάς του, ως απόρροια έννομης σχέσης που έχει παραχθεί, από την ισχύ του ημεδαπού δικαίου, θα πρέπει, προς παραγωγή εννόμων αποτελεσμάτων, στο εσωτερικό δίκαιο, να συμπορεύεται με τις προαναφερθείσες διατάξεις του Αστικού Κώδικα (άρθρα 14 και 1388), πολύ περισσότερο, όταν εκείνη του άρθρου 1388 ΑΚ συνιστά αναγκαστικά δίκαιο και κατ’ επέκταση διάταξη δημόσιας τάξης.
δ. Υπό τις προεκτεθείσες σκέψεις, κατά τη γνώμη της πλειοψηφίας, για το επώνυμο των συζύγων εκ των οποίων ο ένας είναι Έλληνας και ο έτερος αλλοδαπός, εφαρμόζεται η περίπτωση 2 του άρθρου 14 ΑΚ, ήτοι το δίκαιο της τελευταίας κατά τη διάρκεια του γάμου κοινής συνήθους διαμονής. Υπό το δεδομένο, επίσης, ότι η διάταξη του άρθρου 1388 ΑΚ είναι δημόσιας τάξης, το χορηγηθέν διαβατήριο στην αλλοδαπή σύζυγο με το επώνυμο του Έλληνα συζύγου της δεν παράγει έννομες συνέπειες, από πλευράς εφαρμοστέου εσωτερικού δικαίου, προς μεταβολή της εγγραφής στα δημοτολόγια καθώς του επωνύμου της στη χορηγηθείσα άδεια διαμονής.
ΙΙΙ. Κατά τη γνώμη της μειοψηφίας (Νομικοί Σύμβουλοι Δημήτριος Παπαγεωργόπουλος και Πέτρος Τριανταφυλλίδης), σύμφωνα με τη αδιάστικτη πρόβλεψη των διατάξεων των άρθρων 6 παρ. 3 και 7 παρ. 1 του Ν. 1599/86, μόνη η μεταβολή του επωνύμου της αλλοδαπής, από την εκδίδουσα το διαβατήριο δημόσια αρχή της υπηκοότητας της, παράγει δεσμευτικές συνέπειες, για την ταυτότητα αυτής στην εσωτερική έννομη τάξη, χωρίς ανάγκη προσφυγής στις σχετικές διατάξεις του Αστικού Κώδικα (άρθρα 14 και 1388). Κατά την αυτή μειοψηφούσα γνώμη θα πρέπει, εν προκειμένω, να χωρήσει μεταβολή των στοιχείων εγγραφής της στα δημοτολόγια και στην άδεια παραμονής.
IV. Ανακεφαλαιωτικά το τμήμα εγνωμοδότησε, κατά πλειοψηφία (ψήφοι τρεις έναντι δύο), ότι για το επώνυμο των συζύγων εκ των οποίων ο ένας είναι Έλληνας και ο έτερος αλλοδαπός, εφαρμόζεται η περίπτωση 2 του άρθρου 14 ΑΚ, ήτοι το δίκαιο της τελευταίας κατά τη διάρκεια του γάμου κοινής συνήθους διαμονής. Υπό το δεδομένο, επίσης, ότι η διάταξη του άρθρου 1388 ΑΚ είναι δημόσιας τάξης, το χορηγηθέν, από τη χώρα της υπηκοότητας, διαβατήριο στην αλλοδαπή σύζυγο με το επώνυμο του Έλληνα συζύγου της, δεν παράγει έννομες συνέπειες, από πλευράς εφαρμοστέου εσωτερικού δικαίου, προς μεταβολή της εγγραφής στα δημοτολόγια καθώς του επωνύμου της στη χορηγηθείσα άδεια διαμονής.
Ο Προεδρεύων Ο ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ
